Het debacle van Spaar Select
Een claim van 10 miljard euro hangt boven
hoofd van de banken
19 oktober 2006
In het dossier Spaar Select heeft de
Antwerpse onderzoeksrechter Zelia (nu Swiss Life Belgium) in verdenking gesteld.
Naast het strafrechtelijke luik duikt ook de burgerrechtelijke vraag op of de
financiële instellingen de wet op het consumentenkrediet hebben overtreden. Zo
ja dreigen zij voor de volledige rekening op te draaien.
Op 27 oktober 2006 dagvaardt een groep slachtoffers
van Spaar Select de betrokken banken voor de vrederechter in Gent. Als de
omstreden beleggingskredieten onder de wet op het consumentenkrediet vallen,
vervallen de polissen en krijgen de gedupeerde beleggers volledig hun kapitaal
terug. Dit zou de financiële instellingen een bom geld kosten.
Tussen 2000 en 2003 verdeelde de Antwerpse makelaar
Spaar Select zonder vergunning risicovolle beleggingskredieten (zie kader 1).
Met agressieve verkooptechnieken en telemarketing smeerden de goed getrainde
franchisenemers hun argeloze klanten massaal dubieuze constructies aan. Hierbij
verkochten de verzekeringsbemiddelaars zogenaamd spaarplannen met
megarendementen van 14% en dividenden van 3%. In feite waren het leningen - al
dan niet hun woning in onderpand - om te speculeren op de beurs. De rentevoeten
bedroegen meer dan 12 % per jaar op het gefinancierde bedrag.
Toen de financiële markten begin dit decennium
crashten, zaten de naïeve beleggers op de blaren. Zowel in Nederland als in
België stapten vele gedupeerden naar de rechtbank. Naast Spaar Select zitten
vier andere groepen - de Maatschappij Actief Sparen (nu Goudse), Labouchere (nu
Dexia), Zelia (dochter van Swiss Life) en het Kempisch Hypotheek Kantoor (nu
Kempar genoemd) - op het beklaagdenbankje. Tegen ABN Amro en het Beroepskrediet
loopt nog een onderzoek. Naar verwachting komt het dossier begin volgend jaar
voor de correctionele rechtbank.
Maar sommige gedupeerden van Spaar Select
bewandelden een andere weg om hun verloren geld terug te krijgen. Zij gaven hun
advocaten Serge De Smet uit Sint Niklaas en Philip Pels de opdracht via de
burgerlijke rechtbank hun gelijk te halen.
Onwettig?
Volgens De Smet zijn de overwaardehypotheken van
Spaar Select - woonkredieten van Kempar, gekoppeld aan beleggingen in fondsen
van Zelia - onwettelijk.
De Smet: "In de rechtsleer geldt dat hypothecair
gewaarborgde kredieten, die niet louter dienen om onroerende goederen te
verwerven, onder het consumentenkrediet vallen. De betrokken contracten beleggen
allemaal 75% tot 90% van de leensom in roerende waarden. Aangezien Kempar niet
over de nodige vergunning beschikt om consumentenkredieten te verlenen, kunnen
de polissen dus nietig verklaard worden. Het vredegerecht van Beveren verklaarde
op 1 maart 2005 deze vordering ontvankelijk en gegrond. Daarnaast kreeg het
slachtoffer betalingsfaciliteiten. Zo wordt de schuldenlast van mijn cliënt
verlicht en bestaat een grote kans dat de rechtbank ten gronde geen interesten
op het geleende kapitaal moet betalen met behoud van gespreide betaling,
waardoor de betrokken belegger uiteindelijk geen financieel verlies zal leiden -
wat nu wel het geval is als gevolg van de beurscrash!"
Maar Bruno Scheerlinck, directeur van Kempar (de
vroegere Kempische Hypotheekmaatschappij), ontkent dat hun overwaardehypotheken
onder de strenge wet op het consumentenkrediet vielen: "Het gros betreft
gemengde kredieten - deels voor de aanschaf van de woning, deels voor de aankoop
van aandelen. Zij vallen onder het oude KB 225 uit 1936, dat nooit formeel is
afgeschaft. Voor alle zekerheid contacteerden we ook de Federale Overheidsdienst
(FOD) Economie. In zijn brief van 24 juni 2002 stelde de toenmalige
adviseur-generaal dat de betrokken beleggingshypotheken géén
consumentenkredieten waren, maar onder de wet op het hypothecaire krediet
vielen. Hoe kunnen ze ons dan enige fout verwijten. Dat de administratie nu het
geweer van schouder verandert, leidt enkel tot rechtsonzekerheid. Indien nodig
zullen wij de Belgische Staat in vrijwaring dagvaarden."
Ook stelt De Smet zich vragen bij al de notarissen,
die de aktes mee ondertekenden: "In artikel 7 van het standaardcontract, dat
Spaar Select met Zelia en Kempar afsloot, stond dat de kredietopening beheerst
wordt door de bepalingen van de wet op het hypothecaire krediet van 1991.
Nochtans betrof het telkens een beleggingshypotheek met een meervoudig doel,
namelijk de overname van een bestaand woonkrediet (al dan niet gekoppeld aan
nieuwe verbouwingswerken) en een belegging in Tak 23. Krachtens de letter van de
wet zijn dit consumentenkredieten. Notarissen moeten dat toch weten. In hun
verweerschrift voor het vredegerecht van Beveren bevestigen de advocaten van
Kempar trouwens dat de betrokken polissen niet onder de wet op het hypothecaire
krediet van 1991, maar onder KB 225 vielen." Maar deze stelling wordt verworpen
door de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen (CBFA). In hun
jaarverslag van 2004 stelt de publieke waakhond van de banken en de
verzekeringsmaatschappijen dat dit KB 225 alleen nog geldt voor de lopende
kredieten, afgesloten vóór 1994.
"Wij hebben altijd ter goeder trouw gehandeld"
repliceert Scheerlinck: "Kempar is een loutere kredietmaatschappij en hebben met
het beleggingsadvies niets te maken. Spaar Select was één van de honderden
makelaars, waar wij in de loop der jaren mee werkten. Deze bemiddelaar bracht
beleggingshypotheken op de markt, gekoppeld aan Tak 23 van Zelia. Bovendien
hebben alle kredietnemers een document ondertekend, waarin zij verklaren op de
hoogte te zijn van de financiële risico's van het beleggingsfonds en de
mogelijke impact op de terugbetaling van de lening. Als gevolg van de dalende
beurzen en het negatieve nieuws rond Spaar Select raakte een deel van de 400
cliënten al na twee jaar in paniek, met alle gevolgen vandien. Nochtans moet je
beleggingshypotheken op lange termijn evalueren."
Zelia verwerpt eveneens
elke verantwoordelijkheid. Volgens de woordvoerder van Swiss Life voerde de
verzekeraar enkel opdrachten van bemiddelaar Spaar Select uit. Ze had nooit weet
van enige constructie. Maar dat lijkt schier onmogelijk, aangezien de financiële
instellingen de contracten mee ondertekenden. Als commercieel gebaar naar de
slachtoffers toe hebben zowel Kempar als Zelia hun klanten de kans gegeven
zonder wederbeleggingsvergoeding noch uitstapkosten hun contract stop te zetten.
Scheerlinck: "Uiteindelijk hebben wij nog niemand uit hun huis
gezet."
Misleidende reclame?
Ondertussen stellen de beschuldigde banken dat
vrederechters zich niet over de zaak kunnen uitspreken. In ons land geldt immers
het adagium van 'le criminel tient le civil en état'. Eerst moet de strafrechter
een uitspraak doen vooraleer de burgerlijke rechtbank kan oordelen.
Pels betwist dit standpunt. Enerzijds hebben zijn
klanten geen strafklacht ingediend. Anderzijds kan de burgerlijke rechter wel
degelijk uitspraak doen over elementen waarvoor de strafrechter niet bevoegd is.
In een vonnis van 1 maart 2005 volgde het vredegerecht van het kanton Beveren
deze redenering en stond de betrokken consument toe zijn maandelijkse afbetaling
aan Kempar te halveren.
"Dit vonnis had echter niets met Dexia te maken"
antwoordt Ulrike Pommée, woordvoerster van Dexia: "Wij zijn alleen betrokken in
Gent, waar de vrederechter effectief de procedure heeft opgeschort op grond van
'le criminel tient le civil en état'. De groep beroept zich op dit
rechtsprincipe omdat een strafprocedure loopt tegen de ware schuldige, namelijk
Spaar Select. Daarna pas kan de burgerlijke rechter uitspraak doen. Hieruit zal
blijken dat Dexia geen fout heeft gemaakt, wel bepaalde personen rond het
Antwerpse makelaarskantoor."
Maar Pels wil nu de aandelenleasecontracten met
Labouchere nietig laten verklaren: "In de brochures van Spaar Select stond hun
product Maximaal Sparen namelijk zonder de nodige nuancering gepresenteerd als
een belegging waar men na 5 jaar kon uitstappen met een meerwaarde van 14% en
een jaarlijks dividend van 3%. Bovendien werd nergens uitgelegd dat wie na 5
jaar uitstapte, meer dan 90% van de hoofdsom aan de bank moest terugbetalen. Dit
is bewust achterhouden van essentiële informatie, wat indruist tegen de wet op
het consumentenkrediet. Spaar Select noch Labouchere hebben hun klanten ooit
gewaarschuwd dat de beoogde hefboomeffecten ook in omgekeerde richting konden
werken. Om jaarlijks 12,1% effectieve rente te kunnen betalen op het
gefinancierde bedrag moesten de aandelenkoersen jaarlijks met gemiddeld 8,55%
stijgen om op een termijn van vijf jaar break-even te halen."
"Dit is juridisch onjuist" repliceert Pommée: "De
aandelenleasecontracten zijn geldige overeenkomsten naar Nederlands recht. Ze
werden in onderlinge overeenstemming tussen de partijen toepasselijk gemaakt. Er
is geen reden om het Belgische recht toe te passen. Dexia Bank Nederland heeft
vrijwel alle rechtszaken over vermeende 'misleidende reclame' gewonnen. Dit is
geen onderwerp meer." "Nochtans legde Autoriteit Financiële Markten (AFM) in
augustus 2004 een boete van 54.450 euro op aan Dexia Bank Nederland wegens
onvoldoende informatie bij het verkopen van de aandelenleaseproducten" merkt
Pels fijntjes op: "En dan hebben de Nederlandse toezichthouders niet eens te
oordelen gekregen over de reclame die in België werd verspreid."
Discussie in Nederland
Bij onze noorderburen woedt een gelijkaardige
discussie. Onder auspiciën van diverse belangenverenigingen, zoals de Stichting
Leaseverlies, stapten 120.000 Nederlandse slachtoffers naar de rechtbank. Wim
Duisenberg werd als onafhankelijke expert ingeschakeld om een regeling tussen de
gedupeerden en Dexia uit te werken. In mei 2005 kwam de voormalige voorzitter
van de Europese Centrale Bank (ECB) met zijn compromis op de proppen: de bank
zou twee derde van de schulden, die beleggers hadden opgelopen met hun
aandelenlease, kwijtschelden in ruil voor het stopzetten van de rechtszaken. De
schikking zou de Belgische bank naar schatting 400 miljoen euro kosten. In
toepassing van de Wet Collectieve Afhandeling van Massaschade (WCAM) vroeg Dexia
samen met een aantal belangenverenigingen aan het Hof van Beroep in Amsterdam om
die regeling algemeen bindend te maken. Andere belangenverengingen verzetten
zich hiertegen met het argument dat Dexia de aandelen nooit echt had aangekocht
en dus fictieve verliezen werden aangerekend aan de klant. In een tussenarrest
van juni 2006 gaf de rechtbank de Nederlandse toezichthouder AFM de opdracht te
onderzoeken of deze stelling klopte. Eind september bracht een
specialistenwerkgroep verslag uit. Pommée: "Volgens Dexia Bank Nederland zijn
alle aandelen wel degelijk gekocht. Wij zien de inhoud van dit rapport dus met
vertrouwen tegemoet."
Pels: "Ondertussen hebben verschillende rechters in
Nederland geoordeeld dat ook daar het product aandelenlease onder de Wet
Consumentenkrediet (WCK) valt. Dit impliceert dat Labouchere/Dexia een speciale
vergunning hiervoor moest hebben en dat was niet het geval. Op die grond lijken
de contracten ook naar Nederlands recht ongeldig. Indien de Duisenberg-regeling
niet algemeen bindend wordt verklaard en alle gedupeerden verder procederen kan
volgens mijn Nederlandse confrater Jeroen Wendelgelst van JuniorLease de
rekening voor Dexia oplopen tot 10 miljard euro."
Pommée: "Inderdaad heeft een aantal Nederlandse
rechters in eerste instantie geoordeeld dat aandelenlease onder Nederlandse WCK
zou vallen. Een aantal andere rechters stelt dat dit juist niet het geval is. De
rechters die de WCK van toepassing vinden, verbinden daar overigens
verschillende gevolgen aan. Recent hebben twee rechters geoordeeld dat op het
niet hebben van een vergunning geen sanctie staat met betrekking tot de
nietigheid/vernietigbaarheid van de overeenkomsten met cliënten. Andere rechters
die de WCK van toepassing vinden, verdelen vervolgens de gevolgen 'naar
redelijkheid en billijkheid' tussen Dexia Bank Nederland en de betreffende
cliënt. Dexia blijft van mening dat - mede gezien stellige uitlatingen in 1998
van staatssecretaris Gerrit Zalm - de WCK überhaupt niet van toepassing
is."
Pels: "Waarmee Dexia zichzelf nog maar eens
tegenspreekt. Ik verwijs naar het communiqué van eind december 2005 waarin Dexia
zelf te kennen gaf dat ze aan Belgische gedupeerden een betere deal aanbood dan
aan de Nederlanders, omdat de Belgen beter beschermd worden door de wet op het
consumentenkrediet." Toch ziet Dexia Bank Nederland de afloop van de procedure
bij het Hof in Amsterdam met vertrouwen tegemoet. Pommée: "Wij zijn er van
overtuigd dat de Duisenberg-regeling een genereus aanbod is dat door een grote
meerderheid aanvaard zal worden. Vooruitlopend op het oordeel van de rechtbank
hebben al meer dan 60.000 cliënten deze minnelijke schikking aanvaard. Tel daar
nog ongeveer 90.000 beleggers, die in 2003 het zogenaamde 'Dexia-Aanbod'
ondertekenden, bij en het gros van de slachtoffers mag dus niet meer tegen Dexia
Bank Nederland procederen."
Oplossingen
Wat ook het uiteindelijke oordeel van de
rechtbanken in België en Nederland zullen zijn, dringt een wetgevend initiatief
zich op om malafide constructies à la Spaar Select in de toekomst te
vermijden.
In de praktijk blijkt het wapenarsenaal van de
overheid te broos voor een goede bescherming van de naïeve beleggers. De
bevoegdheden van de Commissie voor Bank-, Financie- en Assurantiewezen (CBFA)
blijft beperkt tot de controle van de registratie, terwijl FOD Economie slechts
over een tiental inspecteurs beschikt om de handel en wandel van
verzekeringsbemiddelaars in het oog te houden.
Onder druk van vice-premier Freya Van den Bossche
werkt Assuralia - de beroepsfederatie van verzekeringsondernemingen - aan een
deontologische code. "Dat is een stap in de goede richting, maar zal de
problematiek op de markt niet oplossen" besluit Daniel Nicolaes, voorzitter van
de Beroepsvereniging voor Zelfstandige Bank- en verzekeringsagenten (BZB):
"Conform het buitenland zouden levensverzekeringen, gekoppeld aan beleggingen
(zoals Tak 21 en Tak 23), beter onder het strenge regime van de bankproducten
vallen. Zo zouden een beleggingsprofiel en de publicatie van alle kosten in de
verzekeringsvoorstellen wettelijk verplicht moeten worden om de klant tegen
zichzelf te beschermen. Ook zorgen de verdisconteerbare commissielonen, waarbij
de vergoedingen voor de bemiddelaars naar voren geschoven worden in de tijd (zie
kader 2), voor problemen binnen de sector van de klassieke
levensverzekeringsproducten. Gelukkig blijft het aantal maatschappijen, die deze
vorm van remuneratie nog gebruiken, beperkt."
Ondertussen zijn de tussenpersonen in de
verzekeringssector wettelijk gebonden aan een informatieplicht. Toch is Patrick
Beyens, directeur Distributie van Fortuna Financial Planners uit Antwerpen,
ontgoocheld over de nieuwe reglementering: "Voortaan moet de inventariswaarde
van de belegging in het contract staan. Maar de klant kent de werkelijke waarde
van de aandelen niet en blijft dus in het ongewisse. Alleen als de wetgever de
verhouding tussen het genomen risico en het ontvangen rendement - de zogenaamde
'sharpe'-ratio - zou verplichten, krijg je pas échte
transparantie!"
Ten slotte blijft een discriminatie tussen de
verzekeraars en de andere financiële instellingen. Zo worden
beursvennootschappen verplicht al hun kosten in detail en op voorhand aan hun
cliënteel bekend te maken. Bovendien worden ze binnenkort aan een nog strenger
toezicht onderworpen, namelijk de Europese richtlijn voor beleggingstransacties
(Mifid). Ingrid Stevens, zaakvoerder van de gelijknamige beursvennootschap uit
Antwerpen: "Naast het huidige risicoprofiel van de klant zullen wij de volledige
beheersvergoeding moeten toelichten. Maar de verzekeringsmakelaars ontsnappen
aan dergelijke verplichtingen. Dat is oneerlijke concurrentie. Tak 23 is
namelijk een beleggingsproduct, verpakt in een levensverzekering."
Eric Pompen
eric.pompen@trends.be
Tijdlijn : Het proces van Spaar
Select
- 19 december 2003: CBFA legt klacht
in bij parket tegen Spaar Select.
- 21 januari 2004: Parket
valt binnen bij Spaar Select.
- 10 maart 2004: CBFA schorst
vergunning van Spaar Select voor vier maanden.
- 12 maart
2004: De oprichting van Spaarverlies, de belangenorganisatie van
Hendrik Boonen.
- 3 mei 2004: Huiszoekingen bij Zelia en
Kempisch Hypotheekkantoor (nu Kempar).
- 6 mei 2004: CBFA
schrapt schorsing van Spaar Select.
- 6 juli 2004: Spaar
Select trekt zich terug als sponsor van veldritploeg van Hans Van
Kasteren.
- 12 juli 2004: Nederlandse verzekeraar Aegon laat
beslag leggen op rekeningen van Spaar Select in België.
- 20 juli
2004: Spaar Select legt boeken neer.
- 22 juli 2004:
Dexia krijgt boete van Nederlandse marktautoriteit AFM voor verkoop van
aandelenlease.
- 27 juli 2004: 500 gedupeerden van Spaar
Select dienen klacht in bij het Antwerpse gerecht.
- 3 augustus
2004: Nederlandse beurswaakhond AFM legt boete van 54.450 euro aan
Dexia op wegens misleidende reclame bij de verkoop van
aandelenleaseproducten.
- 25 augustus 2004: Nederlandse
rechter verwerpt eis van Eegalease om Legio Lease collectief nietig te
verklaren.
- 27 oktober 2004: Spaarverlies stelt Dexia
Nederland en Kempar in gebreke.
- 28 november 2004: Rechtbank
van Breda stelt Dexia deels in ongelijk over aandelenlease.
- 14
december 2004: Dexia Nederland mag geen nieuwe incassoprocedures meer
beginnen tegen klanten Legio Lease.
- 28 januari 2005: Dexia
verliest beroep over aandelenlease bij effectenhandel DSI.
- 11
februari 2005: Aegon betaalt 218 miljoen euro als minnelijke schikking
in conflict over verkoop van Labouchere.
- 21 april 2005:
Spaarverlies dient bij onderzoeksrechter klacht in tegen Spaar
Select.
- 26 april 2005: Leaseleed zet rechtszaak tegen Dexia
Nederland voort.
- 29 april 2005: Ex-ECB-voorzitter Wim
Duisenberg stelt compromis aandelenlease voor.
- 1 december
2005: Het dossier Spaar Select wordt ingeleid voor de correctionele
rechtbank van Antwerpen.
- 24 december 2005: Dexia sluit
minnenlijke schikking met Belgische slachtoffers van Spaar Select, die 50% van
hun inleg terugkrijgen en geen restschulden meer hoeven te betalen.
- 5
april 2006: Onderzoeksrechter Bernard Van Camp voert huiszoekingen bij
Zelia uit.
- 10 mei 2006: Dexia versoepelt regeling
aandelenlease in Nederland.
- 22 mei 2006: Dexia moet van
Amsterdams gerechtshof boeken openen in aandelenlease.
- 2 juni
2006: Groep Nederlandse rechters vindt leasecontracten Dexia
ongeldig.
- 8 juni 2006: Het Antwerps gerecht start onderzoek
naar rol van ABN Amro en Beroepskrediet in de woonkredieten van Kempar voor
Spaar Select.
- 9 oktober 2006: Onderzoeksrechter Bernard Van
Camp stelt Zelia (nu Swiss Life Belgium) in verdenking
Copyright © 2006 - Roularta Media Group - All rights
reserved