Gepubliceerd zaterdag 12 juli 2003.

Hoe Aegons Vliegwiel een valkuil werd

Beleggers en tussenpersonen doken in de jaren negentig op beleggen met geleend geld, met aandelen als onderpand. Bij mooie koersen een genot, in slechte tijden rest een gruwelschuld. Ook Aegon zag er brood in. Reconstructie van een horrormarkt.

Door Merijn Rengers

Sinds 1 mei verkoopt Aegon, een van de grootste verzekeraars van Nederland, geen aandelenleaseproducten meer. Door de enorme koersdalingen op de effectenbeurs heeft niemand meer interesse in het beleggen met geleend geld - de essentie van aandelenlease. Aegon heeft de Vliegwielen, Vermogensconcepten en andere producten met schallende namen inmiddels uit de handel genomen. De verzekeraar wil de tumultueuze jaren waarin zij groot hoopte te worden met beleggingsproducten voor particulieren het liefst zo snel mogelijk vergeten en is nu met man en macht bezig om beleggersleed te verzachten. De onafhankelijke financieel adviseurs die als tussenpersoon de producten van Aegon verkochten, worden nu, net als vasthoudende klanten, doorgeschakeld naar de juridische afdeling in Leeuwarden die de afhandeling van de contracten regelt. Wat eind jaren negentig de wensdroom van vele beleggers was, is de afgelopen jaren omgeslagen in een nachtmerrie. Aandelenleaseproducten 'doen in' beleggen met geleend geld, met aandelen als onderpand. Dit is bij stijgende beurskoersen geen enkel probleem. Problemen ontstaan pas als de koersen kelderen. De schulden voor beleggers blijven in dat geval staan, het onderpand wordt steeds minder waard. Tienduizenden Nederlanders stapten een paar jaar geleden lichtvaardig in dergelijke leaseproducten, vaak verkocht door gretige tussenpersonen. Tachtigduizend van hen hebben zich verenigd in de stichting Leaseverlies, in een poging een deel van hun verlies terug te krijgen. Zij gaan ervan uit dat zij hun product hebben gekocht op basis van onvolledige informatie.

Ook voor Aegon is het dossier 'aandelenlease' voorlopig geen gesloten boek. Aegon is verwikkeld in juridische gevechten: met klanten, financieel adviseurs en met de Frans-Belgische bank Dexia, die in maart 2000 onder meer het in aandelenlease gespecialiseerde Legio Lease van Aegon overnam. Ook op het persoonlijke vlak ettert de affaire rond aandelenlease voort. Het laatste incident dateert van begin juli, toen een groep Servische criminelen ernstige bedreigingen uitte aan verzekeraars. Ook een personeelslid van Aegon werd bedreigd, zegt een woordvoerster van de verzekeraar, maar daarbij bleef onduidelijk of het hierbij ging om Servische criminelen. Aanleiding voor de dreigementen: aandelenlease, en de daaruit voortvloeiende schuld, waarvan de koper van het product zich onvoldoende had gerealiseerd dat dit tot de mogelijkheden hoorde.

Dit is allerminst een incident. Vanaf het moment dat de beurs op zijn retour was, regende het dreigementen, scheldkanonnades en verwijten bij Aegon. De bellers waren wanhopig en dreigden met zelfmoord, aldus een betrokkene. 'Complete delen van de samenleving leken in problemen te raken. Aegon heeft ze allemaal aan de lijn gehad: minderjarigen, WAO'ers, AOW'ers, huisvrouwen, gastarbeiders, zelfs de ouders van zwakzinnigen die een Aegon-contract hadden getekend.' Een andere goed ingevoerde bron bij Aegon bevestigt de verhalen over verkoop via tussenpersonen aan zwakzinnigen. Een woordvoerster van de verzekeraar zegt de incidenten echter niet te kennen. Bij ontdekking van zo'n wantoestand zou het contract zeker direct zijn opgezegd en zou Aegon aangifte hebben gedaan, stelt ze.

Het was in de ogenschijnlijk goede tijden van de beurshausse feest voor de kopers en verkopers van aandelenleaseproducten. De zelfstandige financieel adviseurs die de producten verkochten, vormden de stoottroepen. Aegon onderscheidde hierbij drie rangen: onder aan de verkoophiërarchie stonden de mama-papa kantoren, die al jaren Aegon-producten verkochten en commercieel weinig interessant waren. Ook zogenaamde stayers, die allerlei producten gericht op de lange termijn verkochten, werd een bescheiden rol toegedicht in de verkoop van aandelenlease. De commerciële elitetroepen waren de sprinters, wier taak het was zo snel mogelijk zoveel mogelijk van dezelfde contracten te sluiten.

Aegon betaalde de adviseurs provisies voor elk contract dat zij sloten, zo weten medewerkers en adviseurs. Die bonussen liepen op tot duizenden guldens per getekend contract . Bij het halen van productiedoelstellingen volgden nieuwe bonussen, en reisjes met Aegon-personeel. Die hadden meestal weinig op met deze frontlinie-soldaten. 'De witten-sokken brigade' werden de adviseurs wel genoemd, naar de witte sportsokken die zij onder hun pakken droegen.

De tussenpersonen liepen over van het geld, en gedroegen zich daarnaar. Wilde Aegon geen vliegtickets eerste klas betalen? Belachelijk natuurlijk, maar dan pasten ze dat zelf even bij, zo weet een mede-passagier zich te herinneren.

Door de sterke nadruk op verkoop bleek Aegon uitermate gevoelig voor fraude. Kwaadwillende zelfstandig adviseurs voerden niet-bestaande klanten op, en staken de bonussen in eigen zak. De meest opvallende fraude betrof het Leidse adviesbureau Horizon. Een oud-medewerker van Aegon vertelt dat dit bureau in één straat - en dan vooral in één flatgebouw - zeer veel contracten zou hebben verkocht aan vermogende Hindoestanen. Bij nadere inspectie door Aegon bleek het flatgebouw niet te bestaan, en de meeste klanten evenmin. De mensen die wel konden worden getraceerd, hadden voor een kleine vergoeding naam en adresgegevens verkocht aan Horizon. 'Er is inderdaad door de tussenpersoon fraude gepleegd, en het dossier is inmiddels gesloten,' bevestigt een woordvoerster van Aegon.

'Door de stijgende beurskoersen waren we dronken. Allemaal. Klanten, adviseurs en Aegon zelf', zegt Jeffrey Koot, die namens een groep van vijftien adviseurs met Aegon onderhandelt over Conceptvermogen - het leaseproduct met de meest turbulente geschiedenis. Volgens Koot werden de contracten en voorwaarden van Conceptvermogen bijna vijftig keer gewijzigd in de korte tijd dat het leaseproduct op de markt was.

Niemand hield in de jaren van de beurshausse rekening met de mogelijkheid dat de koersen wel eens naar beneden konden gaan. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat ook tussenpersonen en Aegon-personeel zelf massaal leasecontracten sloten. 'Nu de roes weggetrokken is, rest de kater en wil iedereen zijn geld terug', zegt Koot.

Een speciale vermelding verdient het bureau Cristopolis, tussenpersoon uit Emmen. Cristopolis verkocht de Aegon-producten via Kraft Eurokozijn, een leverancier van kunststof kozijnen. De verkopers van de kozijnen - slimme vertegenwoordigers die het land afspeuren op zoek naar huizen die aan een verbouwing toe waren - koppelden de verkoop van de kozijnen bij voorkeur aan een ingewikkelde financiering waarbij onder meer Aegons Vliegwielen een rol spelen.

Cristopolis houdt liever de relatie met de kozijnenverkopers stil. Koppelverkoop - het gelijktijdig verkopen van verschillende financiële producten, in dit geval leningen en aandelenleaseproducten - mag namelijk niet.

'Mijnheer, het is volkomen toevallig dat u mij hier treft', meldt Willem Lubbers van Cristopolis, die op het kantoor van Kraft Eurokozijn de telefoon aanneemt. 'Ik doe hier wel eens een deel van de administratie, maar verder gaat de bemoeienis niet.'

De registers van de Kamer van Koophandel zijn duidelijker: Cristopolis en Kraft staan op hetzelfde adres ingeschreven en hebben één en dezelfde aandeelhouder. Lubbers wil hierop geen commentaar geven.

'De hele maatschappij was doortrokken van meer, meer, meer', zegt ook Nico van Peer. Van Peer is al jaren onafhankelijk verzekeringsadviseur en verkocht onder meer Aegon Vliegwielen, waarvan de eerste contracten vorig jaar afliepen - met een onvoorziene schuld. Van Peer trok daarop aan de bel bij de Aegon-directie en onderhandelt sindsdien over een oplossing. 'Er wordt niets geïncasseerd, het schikkingsvoorstel van Aegon wordt nu door de toezichthouder AFM beoordeeld.'

Van Peer stáát dus voor zijn klanten. Dat geldt zeker niet voor alle tussenpersonen. Zo zegt een personeelslid van de Amynter Adviescompagnie uit Groningen dat zij vrouwen op de huishoudbeurs en winkelend publiek in het Utrechtse Winkelcentrum Hoog Catharijne benaderden met aanbiedingen voor aandelenleaseproducten. Personeel van de Adviescompagnie ging later gewapend met contracten bij de huisvrouwen op bezoek, om ze definitief te laten tekenen.

Het is dit soort contracten dat in de komende tien jaren afloopt. Ondertussen zal in september een, naar verluidt, uiterst kritisch rapport over aandelenlease van toezichthouder AFM verschijnen. Tegelijk loopt de spanning rond Conceptvermogen, waar klanten en tussenpersonen een rechtszaak 'vrijwel onvermijdelijk' noemen, hoog op. Niet aflatend zijn tevens de pogingen van Dexia om de koop van Legio Lease terug te draaien. Onrust troef, kortom.

Aegon is op dit moment in vol overleg met AFM, Consumentenbond en alle betrokkenen om de problemen op te lossen. Het zal nog lang na-ijlen. Ook al is de verkoop van aandelenlease inmiddels gestaakt.

© de Volkskrant