Op de faculteit bedrijfskunde van de Erasmus Universiteit Rotterdam wordt met méér dan gewone belangstelling naar het onderzoek van de AFM uitgekeken. De vakgroepsvoorzitter, prof. dr. C. S. Koedijk, kent de top van Legio Lease van zeer nabij. Hij werkt twee dagen per week voor Kempen & Co. In mei 2001 ging Kempen & Co op in Dexia Bank Nederland, eigenaar van LegioLease. Kees Koedijk, trouw CDA-lid en behorend tot de zogeheten Schlemmerclub die Jan Peter Balkenende als nieuwe christenleider naar voren schoof, verkocht in februari 2001 Global Property Research, het bedrijf dat hij samen met collega hoogleraar Piet Eichholtz had opgezet, aan Kempen & Co. De onderneming is inmiddels dus eigendom van Dexia.
Ook collega en ex-decaan professor P. H. A. M. Verhaegen van de faculteit bedrijfskunde in Rotterdam wacht het onderzoek van de AFM met spanning af. Hij onderhoudt eveneens warme banden met de top van Dexia/Kempen & Co. Van 1992 tot 2000 was Verhaegen lid van de raad van advies van Dexia-dochter Kempen & Co, en hij is op je - en - jij basis met onder meer Joop Krant. Krant was directeur en mede eigenaar van Kempen & Co, verantwoordelijk voor het ineen schuiven van Kempen & Co en Labouchère, tot Dexia Bank Nederland. Krant werd ook voorzitter van de raad van bestuur.
Professor Verhaegen grossiert overigens in
bijbanen. Hij staat nummer vier op de topveertig van nevenfuncties, zoals die
jaarlijks wordt samengesteld door Elite-research. Behalve hoogleraar is hij
managingdirector van British Telecom Nederland Holding BV, commissaris bij de
bank Insinger de Beaufort NV en kroonlid van de Ser. Nog onlangs reikte hij de
Rotterdamse Ondernemersprijs 2003 uit aan Simon A Cohen Vermogensbeheer, wegens
'integer en onafhankelijk beheren van vermogens van cliënten'. En vooral dat
laatste is in dit verband pikant. Want Paul Verhaegen is verantwoordelijk voor
een onderzoek van 5 juni 2002 naar de afrekeningen van Legio Lease, waarin het
bedrijf van malversaties werd vrijgepleit.
Hoogleraar Paul Verhaegen
(Erasmus Universiteit)
'Het is een
geweldige toer om alle onderzoek ook nog te controleren'
Aan dat onderzoek zit alleen al vanwege
de belangenverstrengeling tussen Koedijk, Verhaegen en Dexia, een
luchtje.
De conclusies van de Autoriteit Financiële
Markten zoals die op donderdag 23 oktober bekend worden gemaakt, blijken niet
mals: de consument is op zijn zachtst gezegd bedot. Het reclamemateriaal was
ondeugdelijk, er werd geen onderzoek gedaan naar de financiële achtergrond van
mensen die het 'product' aanschaften en er is wel degelijk - anders dan de
Erasmus Universiteitbeweerde - met beurskoersen geknoeid.
'De AFM heeft geconstateerd dat één of meer aanbieders de cliënten
niet tegen de beste prijs heeft/hebben afgerekend,' schrijft de AFM in nette
juristentaal. Om welke aanbieders het precies gaat (Aegon, Dexia, DSB, Fortis,
ING, Levob, Ohra, of SpaarSelect), maakt de AFM nu eenmaal nooit
openbaar.
Maar Het Financieele Dagblad onthult op
woensdag 5 november op de voorpagina wat iedereen in de financiële wereld al
vermoedt. Bij het beursgeknoei gaat het inderdaad om LegioLease, de
'winstverdriedubbelaar', tevens 'marktleider' van het omstreden 'leaseproduct'.
De tienduizenden klanten van Legio Lease werden hogere bedragen in rekening
gebracht dan erin werkelijkheid voor de aandelen door Legio Lease op de beurs
was betaald. Bij verkoop kregen ze juist een lagere beurskoers uitbetaald. Zo
creëerden de beurshandelaren van Legio Lease een 'eigen winstpotje', uiteraard
op kosten van de beleggers, aldus het FD.
Op de
redactie van Tros Radar gaat na het bericht een hartgrondig hoera op. Radar had
dus toch gelijk! Het programma constateerde al in maart 2002 dat LegioLease met
de koersen had geknoeid. Het Radar-onderzoek was uitgevoerd door een collega van
Verhaegen en Koedijk, hoofddocent dr. B. Jacobsen van de faculteit
bedrijfskunde, samen met een student. Nog geen twee weken later nam de Erasmus
Universiteit afstand van de 'misleidende conclusies inzake Legio'. De
universiteit ging letterlijk op de knieen en 'betreurde' dat 'mogelijk twijfel
is ontstaan aan de integriteit van Legio Lease' (persbericht 11 april 2002). In
samenwerking met Dexia werd een nieuw onderzoek gedaan, waarvan op 5juni 2002 de
resultaten bekend werden gemaakt: 'Niets wijst erop dat Legio Lease systematisch
te duur heeft gekocht of te
goedkoop heeft verkocht', kon de universiteit de gedupeerden geruststellend
meedelen. Dat er een relatie bestond tussen Koedijk, Verhaegen en Dexia, wist
Radar niet en ook de media waren daarvan niet op de hoogte.
Onder professoren in de financiële wereld
was wél bekend dat er over dat tweede onderzoek de nodige vragen te stellen
waren. Maar zulks melden bij de redactie van Radar, die van broddelwerk en
stemmingmakerij tegen Dexia werd beschuldigd? Dat doet men onder professoren
niet. Men houdt liever de mond, ook als Vrij Nederland hun de relatie tussen de
Erasmus Universiteit en Dexia voorlegt en vraagt hoe gebruikelijk het is dat
hoogleraren die nevenfuncties bij bedrijven hebben, wetenschappelijk onderzoek
naar diezelfde bedrijven doen of onder hun verantwoordelijkheid laten doen.
Frank de Jong, hoogleraar financiering aan de Universiteit van Amsterdam, laat
besmuikt weten 'liever geen uitspraken te doen aan de pers', omdat hij 'alle
betrokkenen en de achtergrond van de zaak daarvoor te goed kent. Ook algemene
uitspraken over de relatie tussen bedrijfsleven en universiteiten kunnen daarom
te persoonlijk worden opgevat. ' Frans de Roon', hoogleraar financiering aan de
Katholieke Universiteit Brabant, net als De Jong een jonkie in het
professorenambt die nog wat jaartjes hoopt mee te gaan, laat in eerste instantie
weten dat hij de twee rapporten nog eens kritisch zal bekijken. Want echt, nee,
dit kán natuurlijk niet. Maar na overleg met collega's verklaart hij daarvan af
te zien. 'Deze wereld is klein, ' aldus De Roon. 'Ik eh, kom nog wel eens op de
Erasmus Universiteit.'
Arnoud Boot, hoogleraar
ondernemingsfinanciering aan de Universiteit van Amsterdam, en normaal gesproken
niet een van de bangsten, verwijst naar een van zijn columns in het FD waarin
hij de stelling poneert dat er 'in dit land geen onafhankelijkheid bestaat. Veel
méér heb ik aan deze zaak niet toe te voegen.'
Alleen Theo Nijman, hoogleraar beleggingstheorie van de KUB
Tilburg, verklaart dat hij zich 'heel goed had kunnen voorstellen dat men
gegeven de band met Dexia het tweede onderzoek extern had laten doen'. Dus niet
door de Erasmus Universiteit, maar door onderzoekers elders, legt hij uit.
Antoinette Hertsenberg, presentatrice en
eindredacteur van Tros Radar, reageert geschokt als ze wordt geconfronteerd met
de relatie tussen Dexia en de Erasmus Universiteit. Het consumenten programma
krijgt steeds vaker te maken met hoogleraren die geen commentaar wensen te geven
over producten of diensten omdat ze een relatie met het betreffende bedrijf
hebben, vertelt Hertsenberg. 'Het is voor Radar behoorlijk vervelend dat er
steeds minder echt onafhankelijke deskundigen zijn. Maar de meesten zeggen het
tenminste eerlijk.' De universiteit heeft de relatie met Dexia nooit meegedeeld.
Hertsenberg: 'Natuurlijk wist ik dat niet, anders had ik het allang
bekendgemaakt. Ik voel me bedrogen en ik vind het echt schandalig.'
In het voorjaar van 2001 besteedde Radar voor het
eerst aandacht aan de ingestorte beurskoersen. Vooral Legio Lease-consumenten
reageerden op de uitzending. 'We werden overstroomd met mailtjes en
telefoontjes,' zegt Hertsenberg. Ze laat de advertentie zien die eind jaren
negentig paginagroot in dagbladen verscheen. 'Investeer fl. 1.600,- en u kunt al
over drie jaar een BELASTINGVRIJE uitbetaling van fl. 10.386,- krijgen!'
schreeuwt de kop in vette broodletters.' Laatste kans', 'Nû of nooit meer!' Dat
mensen (in het genoemde voorbeeld) geen fl. 1600,- investeerden, maar in
werkelijkheid tekenden voor een lening van fl. 18.518,32 waarmee aandelen werden
gekocht, vermeldt de advertentie niet. Nogal wat kopers kwamen daar pas achter
toen ze drie jaar later een afrekening kregen van Legio Lease: de aandelen waren
helaas niet al te veel meer waard, en of ze dus maar even de lening wilden
afbetalen. Schulden van € 90.000,- en hoger zijn geen uitzondering. Organisaties
als de Stichting Lease-Verlies, de Vereniging Payback, en de Consumentenbond
maken zich op voor de grootste rechtszaak aller tijden. Voorlopige schattingen
van het in totaal geclaimde schadebedrag: ruim drie en een half miljard
euro.
In de nazomer van 2001 stuurden meer en meer gedupeerden zojuist ontvangen afrekeningen op naar Radar. Honderdduizenden merendeels 'gewone' mensen blijken in 'lease-aandelen' te hebben geïnvesteerd. De eindafrekeningen werden nog eens goed bekeken en een redacteur nam er de beurskoersen bij. Ze constateerde dat de prijzen die op de afrekening voorkwamen, afweken van de koersen van die dag. Omdat Ben Jacobsen, hoofddocent van de faculteit bedrijfskunde van de Erasmus Universiteit, al eerder in Radar aan het woord was geweest over Legio Lease, werd er contact met hem opgenomen.
Jacobsen vond de gevonden verschillen opmerkelijk. Maar wilde Radar deze ernstige beschuldiging bewijzen, dan moesten de hoogste en de laagste aan- en verkoopkoersen die op de beurs werden genoteerd, daarin worden betrokken. Een reuzenklus die Radar zelf niet aankon en waarvoor Jacobsen wel een oplossing wist. In oktober 2001 toog een studente van de Erasmus Universiteit aan de slag. Radar zorgde voor de faciliteiten en voor een vergoeding, terwijl Jacobsen stagebegeleider was.
Het bleek inderdaad nogal wat werk. Dexia weigerde de werkelijke beursafrekeningen te overhandigen, en dus kon er alleen statistisch onderzoek worden gedaan aan de hand van beurskoersen. Zeven maanden later, eind maart 2002, werden de resultaten door Radar bekendgemaakt: van de achtenveertig contracten/eindafrekeningen die waren onderzocht, weken zowel de aan- als de verkoopprijzen significant af van de gemiddelde dagkoers. In één geval (Unilever Preferent) was er zelfs een beurskoers doorberekend die die dag niet was genoteerd.
Omdat het onderzoek 'zeer gevoelig lag',
had Jacobsen het onderzoek aan twee hoogleraren voorgelegd, buiten de Erasmus
Universiteit. Aan wie weet Hertsenberg niet. Zeker is dat Amoud Boot (UvA) en
Theo Nijman(KUB) het Radar-rapport onder ogen hebben gehad. Zij waren het dus
wellicht die destijds constateerden dat het onderzoek deugdelijk was uitgevoerd,
en dat de toevalsfactor van de gevonden resultaten 0,001 procent was. Kortom:
verwaarloosbaar.
Radar maakte de uitslag 'met
veel geronk' openbaar, lacht Hertsenberg. 'Alle research die we in dit verhaal
hadden gestoken, leverde tot onze vreugde een onthullend verhaal op'.
Maar 11 april werd ze gebeld door De
Telegraaf 'Of ik wilde reageren op
het persbericht van de Erasmus Universiteit.' Die had inmiddels, zonder dat
Radardat wist, een persbericht laten uitgaan waarin afstand werd genomen van het
Radar-onderzoek. Het onderzoek zou 'volstrekt ondeugdelijk zijn', gebaseerd op 'volledig onrealistische
aannamen' en bovendien 'rekenfouten' bevatten (persbericht Dexia 11 april 2002,
dat tegelijkertijd met dat van de Erasmus Universiteit werd uitgegeven).
Radar had geen weet van wat er in de tussentijd
was gebeurd - Hertsenberg hoorde niets meer van Jacobsen. Hij had een
spreekverbod opgelegd gekregen dat tot op de dag van vandaag geldt ('U kunt zich
melden bij Verhaegen, ' laat hij VN weten) en hij wist haar op de valreep alleen
nog te vertellen dat 'zijn positie op het spel stond'. Volgens een ingewijde op
de faculteit kreeg faculteitsvoorzitter Kees Koedijk, tevens werkzaam bij Dexia,
als eerste een woedend telefoontje van de bank. 'Er is ordinaire blackmail
toegepast, ' zegt een tweede ingewijde. Koedijk zegt dat niet hij door Dexia is
gebeld, maar door decaan Verhaegen. 'Ik heb natuurlijk wel mijn mening gegeven
over wat er moest gebeuren, maar juist vanwege mijn relatie met Kempen & Co
heb ik onmiddellijk gezegd: ik blijf hier verder buiten.' Verhaegen herinnert
zich nog levendig dat hij eerst werd gebeld door een boze Ieko Sevinga, destijds
lid van de raad van bestuur van Dexia, en daarna door Joop Krant zelf,
toentertijd de hoogst verantwoordelijke voor Dexia Nederland. Verhaegen: 'Ik ben
onmiddellijk in het geweer gekomen als bestuurder van deze universiteit en ik
heb zowel Joop (Krant - EV) als Ieko (Sevinga - EV) uitgelegd dat wij geen
verantwoordelijkheid dragen voor de honderden onderzoeken die hier door
studenten worden uitgevoerd en die ten onrechte worden voorgesteld als
Erasmus-onderzoek. ' Want laten we wel wezen, meent Verhaegen, 'als Radar dit
onderzoek had gepresenteerd als wat het in werkelijkheid was: van zomaar een
stagiaire, dan was er de volgende dag de vis in verpakt.
' Waarom er - na deze eenvoudige uitleg -
een nieuw onderzoek nodig was, kan Verhaegen wel verklaren. Het gebeurde onder
druk van Dexia. 'Joop was niet tevreden. Hij wilde dat de universiteit afstand
nam van het onderzoek, want het vertrouwen in Dexia was in de financiële wereld
ernstig beschadigd.' Verhaegen liet het persbericht uitgaan, waarin afstand werd
genomen van Radar en hij besloot dat er nieuw onderzoek moest komen. Dat
Belangenverstrengeling het onderzoek van de studente was begeleid door een
hoofddocent en door twee hoogleraren was bekeken, speelde geen rol.
Verhaegen:'Nee ik heb dat onderzoek van die stagiaire nooit bekeken. Wie of wat
dat rapport had begeleid of onder ogen gekregen, interesseerde mij geen laars.
Al was het Alan Greenspan zelf geweest.'
Antoinette Hertsenberg
(TrosRadar)
'We zaten
tegenover drie liegende heren.
Daarvan waren we overtuigd'
Dat Dexia ondertussen de media liet weten dat
het 'Radar/Erasmus-onderzoek' van geen kanten deugde, en dat de universiteit
daar inmiddels zelf ook achter was, kan niet hém kwalijk worden genomen.
Verhaegen 'Ik heb Joop Krant
natuurlijk wel verteld dat wij alleen afstand namen van Radar, en niet van het
onderzoek. Maar als de media de fijnzinnigheid waarmee ons persbericht was
opgesteld niet oppikken, tja, wat moet ik dan?'
De twee Erasmus-hoogleraren die op korte
termijn bereid waren het nieuwe onderzoek te doen (Verhaegen: 'Er moest
natuurlijk wel even tijd voor worden vrijgemaakt') prof. dr. M. J. C. M. Verbeek
en prof. dr. P. H. B. F. Franses, waren op de hoogte van de relatie tussen Dexia
en Koedijk en Verhaegen. Franses vond dat juist een voordeel. 'Via Koedijk
kwamen we snel aan de nodige gegevensvan Dexia. 'Verbeek kan zich dat laatste
niet herinneren en Koedijk ontkent het. Verbeek heeft zich, zegt hij, er niet
van vergewist of het eerste onderzoek echt wel zo slecht was. Verbeek: 'Dexia
zei dat het niet deugde en ik kreeg opdracht van Verhaegen om opnieuw onderzoek
te doen, dat leek me voldoende.' Uiteraard was de redactie van Radar 'razend'
over het persbericht van de universiteit, waarin Radar van 'misleidende
conclusies' was beticht en de universiteit openlijk excuses aanbod aan
LegioLease. Hertsenberg: 'Er was niet eens de moeite genomen om ons daarover in
te lichten. 'Tijdens een gesprek van Radar enige dagen later met Verhaegen,
prof. dr. H. G. van Disselde huidige decaan van de faculteit bedrijfskunde - en
een woordvoerder, werd van een 'ongelukkig misverstand' gesproken. Toen ook
bleek dat de universiteit geen afstand nam van het onderzoek zoals het
persbericht suggereerde, maar alleen van de conclusies zoals die door Radar
waren gepresenteerd. Hertsenberg: 'Alsof daar ook maar één millimeter licht
tussen zat. 'De juridisch adviseur van Radar, ook aanwezig bij het gesprek,
heeft nog geopperd of er wellicht een relatie bestond tussen Legio Lease en de
Erasmus Universiteit. Vooral Verhaegen stoof verontwaardigd op, herinnert
Hertsenberg zich. 'We zaten tegenover drie liegende heren. Daarvan waren we
overtuigd. Maar we kregen er niet de vinger achter.'
Geconfronteerd met het met het onderzoek van de Autoriteit
Financiële Markten en de berichtgeving in het FD zegt Erasmus-onderzoeker
Franses dat het hem bij nader inzien heel wel mogelijk lijkt dat LegioLease met
de beurskoersen heeft gesjoemeld. 'Legio Lease is bepaald geen jofele tent.
Verrassenderwijs legt hij uit dat precies die ene hamvraag destijds niet door
hem en Verbeek is onderzocht. 'Kom zeg, ik ben geen jurist! Wij hebben gekeken
naar de aan - en verkoopprijzen zoals Legio Lease die op de beurs heeft gemaakt,
niet wat er werkelijk is betaald en wat er aan de klanten is doorberekend.' Dat
het onderzoek zelf daarover iets anders vermeldt, werpt hij verre van zich.
'Gewoon een kwestie van verkeerd lezen.' Toch staat er letterlijk: 'Dit rapport
is de weerslag van een onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek dat heeft
plaatsgevonden naar de aan en verkoopkoersen die door Legio Lease zijn
doorberekend aan haar klanten' (pag. 11). Maar dat moet - wetenschappelijk -
kennelijk met een korrel zout worden genomen.
Nijman, hoogleraar beleggingstheorie in Brabant, vraagt zich af of
de Erasmus Universiteit wel had mogen accepteren dat ervoor het tweede onderzoek
gebruik werd gemaakt van beursgegevens van Dexia. Zonder dat de universiteit de
werkelijke aan- en verkoopslips onder ogen kreeg. 'Als Dexia kwaad wilde, kon
men het onderzoek gemakkelijk manipuleren.'
Onderzoeker Verbeek zegt desgevraagd dat Dexia zelfs niet is
verzocht de werkelijke aan- en verkoopslips te overhandigen. 'Dat zat niet in
onze opdracht.' Voor het waarom niet verwijst hij naar Verhaegen, die op zijn
beurt zegt zich niet met 'de details' van de opdracht te hebben bemoeid en ook
het resultaat nooit te hebben bekeken. Verhaegen: 'Ik zal het u eerlijk zeggen:
het is een geweldige toer om alle onderzoek op deze universiteit nog eens op de
juiste probleemstelling en de gehanteerde methoden en technieken te
controleren.'
Dat de Erasmus Universiteit inmiddels niet meer zo heel zeker is van de conclusies van het tweede onderzoek kan eenvoudig worden verklaard. Dexia lijkt niet meer in te staan voor de integriteit van Legio-Lease. Volgens Het Financieele Dagblad heeft de bank zelf het beursgeknoei bij de AFM opgebiecht. Het past in de jongste strategie van Dexia de schuld van de LegioLease-ramp in de schoenen van verzekeringsmaatschappij Aegon te schuiven, van wie Dexia in '2000 de 'winstverdriedubbelaar' overnam. Een woordvoerder van Dexia Nederland wil het FD-bericht bevestigen noch ontkennen.
Maar als het bericht klopt, heeft de
Erasmus Universiteit zich flink laten misleiden door Dexia. Misschien dus nóg
een onderzoek? 'Waarom niet?' meent Verhaegen. Op de suggestie het derde
onderzoek door de 'stagiaire' te laten doen die - achteraf gezien - tenslotte
niet zo héél erg ongelijk had, reageert hij minder enthousiast. De leiding van
de universiteit drong aan op een onvoldoende, maar na ingrijpen van docenten
kreeg de studente uiteindelijk een acht voor haar werkstuk. Volgens Verhaegen
zegt zo'n acht niets. 'Ik heb er vrede mee, maar daarmee is ook alles gezegd.'
Copyright (C) Vrij
Nederland